سوره الرحمن

نامگذاری سوره الرحمن

این سوره را از آن رو الرحمن می‌نامند که با کلمه «الرحمن» که از نام‌های الهی است آغاز می‌‌شود.

نام دیگر این سوره «آلاء» (جمع ألی) به معنای نعمت‌ها است؛ زیرا نعمت‌ های خدا را می‌شمارد.

سوره الرحمن ملقب به عروس القرآن است. این لقب بر اساس روایاتی است که از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم(علیه اللسلام) نقل شده است.
 

محل و ترتیب نزول

در مَکّی یا مدنی بودن سوره الرحمن اختلاف است؛ برخی آن را مکی و برخی دیگر آن را مدنی دانسته‎اند.

محمدهادی معرفت از محققان علوم قرآنی، دلایل مکی‌بودن را ضعیف می‌شمارد و سوره الرحمن را سوره‌ای مدنی می‌داند.

بنابر نظر او این سوره در ترتیب نزول نود و هفتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، پنجاه و پنجمین سوره است و در جزء ۲۷ قرآن جای دارد.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره الرحمن ۷۸ آیه، ۳۵۲ کلمه و ۱۶۴۸ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مفصلات و در حدود نیم حزب است.

کوچک‌ترین آیه قرآن (غیر از حروف مقطعه که فقط یک حرف یا دو حرف‌اند) آیه ۶۴ سوره الرحمن است: «مُدْهَامَّتَانِ: هر دو خرّم و سرسبزند».
 

آیات مشهور

آیات مشهور این سوره شامل:
 

هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ (آیه۶۰)

ترجمه: مگر پاداش نیکی جز نیکی است؟

در آیات قبلی آمده است خداوند به کسانی که از مقام پروردگارشان ترس دارند، دو بهشت با نعمت‌های فراوان می‌دهد.

این آیه بیان می‌کند که آن احسان خداوند به این دلیل است که آنان با ترس از خداوند، احسان کردند و پاسخ احسان، چیزی به جز احسان نیست.

بر اساس روایتی از امام صادق(علیه السلام) این آیه درباره کافر و مؤمن نیکوکار و بدکار جارى مى‌شود و هر کس به دیگری نیکی کند، او باید جبران کند و راه جبران این نیست که به همان مقدار نیکی کند بلکه باید بیش از آن باشد. دلیل این کار آن است که اگر شخص دوم به همان اندازه فرد اول نیکی کند، عمل نیک فرد اول برتر است به دلیل آنکه او آغازگر نیکی بوده است؛ از این رو شخص دوم باید بیشتر از فرد اول نیکی کند تا در ارزش احسان با یکدیگر برابر شوند.

شعرای فارسی‌زبان نیز در اشعار خود به مضمون این آیه اشاره کرده‌اند همچنانکه مولوی سروده است:

چیست احسان ، را مکافات ای پسر؟     لطف و احسان و ثواب معتبر

سعدی نیز در آخرین اثر خود، مواعظ، شعری دارد که با مضمون این آیه مرتبط است:

جزای مردمی جز مردمی نیست     هر آنکو حق نداند آدمی نیست. 1


 

آثار و برکات سوره الرحمن

آثار و برکات این سوره شامل:
 

1)آسان شدن امور

از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده: هر کس سوره الرحمن را بنویسد و به خود همراه داشته باشد خداوند هر کار سختی را برای او آسان می کند.
 

2) درمان درد چشم

امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر سوره الرحمن را بنویسند و همراه کسی که درد چشم دارد باشد، بهبود می یابد.
 

3) بهبود بیماری طحال، قلب و…

مرحوم کفعمی در کتاب المصباح آورده است : اگر سوره الرحمن را بنویسند و بشویند و از آب آن بیاشامند برای بیماری طحال و دردها و بیماری های قلب مفید است و اگر نوشته آن را برای درد چشم و بیماری صرع به همراه داشته باشند بهبود میبخشد.
 

4)آسان شدن وضع حمل

برای تسهیل وضع حمل آیه «سنفرغ لکم ایها الثقلان فبای الاء ربکما تکذبان» سوره الرحمن را بنویسند و بر پشت حامله ببندند بعد که فارغ شد آن را باز کنند.
 

فضایل سوره الرحمان

در فضیلت سوره الرحمن از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده که فرمودند هر چیزی عروسی دارد و عروس قرآن سوره الرحمن است و در رویات دیگری آمده : هرکسی سوره الرحمن را قرائت کند خداوند به ضعف و ناتوانی او رحم می اورد و او توانایی ادای شکر نعمت های خدادادی را پیدا می کند.

امام صادق علیه السلام فرمودند: از قرائت سوره الرحمن و عمل به آن غافل نباشید زیرا این سوره در دل منافقان استقرار نمی یابد. در روز قیامت خداوند این سوره را به شکل انسانی در بهترین شکل و خوشترین بو وارد می کند تا اینکه در جایگاهی که نزدیکتر از آن وجود ندارد نزد خداوند می ایستد آنگاه خداوند می فرماید چه کسی در دنیا همواره تو را قرائت می کرد؟ سوره الرحمن در جواب می گوید ای پروردگارم فلان و فلان پس از آن چهره ایشان سفید و نورانی می شود خداوند به این گروه می فرماید هر کس را که دوست دارید شفاعت کنید آن گاه خداوند می فرماید به بهشت وارد شوید و هرجایی که دوست دارید سکونت گزینید.

از امام صادق علیه السلام نقل شده: هر کس سوره الرحمن را قرائت کند و همه جا پس از آیه «فبای الاء ربکما تکذبان» بگوید: «لابشیء من الائک رب اکذب» اگر در آن روز یا شب از دنیا برود شهید محسوب می شود.

از حضرت زهرا سلام الله علیها روایت شده است: قرائت کننده سوره الرحمن در ملکوت آسمانها و زمینها ساکن در بهشت فردوس خوانده می شود. 2


 

داستان سوره الرحمن

در مجمع البیان در ذیل آیه (و من دونهما جنتان) از علا بن سیابه از ابی عبداللاهّمام صادق علیه السلام روایت کرده که علا گفت: به آن جناب عرضه داشتم: مردم از این اعتقاد ما تعجب می کنند، می گوییم بعضی از مردم از آتش دوزخ در می آیند، و داخل بهشت می شوند، آری مردم به ما می گویند: لابد این دوزخیان با اولیای خدا محشور و همنشین هم می شوند؟ حضرت فرمود: ای علا بهشت تنها بهشت اولیا نیست، از بهشت ایشان پایین تر نیز بهشت هست، خدای تعالی می فرماید: (و من دونهما جنتان)، پس لازمه بیرون شدن گنهکاران از دوزخ این نیست که با اولیای خدا محشور هم باشند.

و در الدر المنثور است ابن جریر، ابن ابی حاتم و ابن مردویه، از ابو موسی از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم روایت کرده اند که در تفسیر دو آیه (و لمن خاف مقام ربه جنتان) و (و من دونهما جنتان) فرموده: دو بهشت اول از طلا، و برای مقربین، و دو بهشت دوم از نقره و برای اصحاب یمین است.

مؤلف: این دو روایت بیان گذشته ما در تفسیر دو آیه مذکور را تایید می کند.

و نیز در آن کتاب است که طبرانی و ابن مردویه از ابی ایوب روایت کرده اند که گفت: از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم معنای آیه مدهامتان را پرسیدم، فرمود: یعنی دو بهشت سر سبز.

و قمی در تفسیرش به سندی که به یونس بن ظبیان دارد از امام صادق علیه السلام روایت کرده که در تفسیر جمله (نضاختان) فرمود: یعنی دو چشمه فوار و جوشان.

و باز در همان کتاب در معنای جمله (فیهن خیرات حسان) آمده که: معصوم فرمود: منظور دخترانی است که چون گیاه بر لب شط کوثر می رویند، هر قدر از آنها گرفته شود دوباره به جایش می روید.

و در مجمع البیان در ذیل جمله (خیرات حسان) از ام سلمه از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم نقل کرده که فرموده:

زنان بهشتیند که خیرات در اخلاق، و حسان در رخسارند.

و در فقیه از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: خیرات حسان از جنس زنان اهل دنیایند، که از حور العین هم زیباترند.

و در روضه کافی به سند خود از حلبی روایت کرده که گفت: از امام صادق علیه السلام معنای این کلام خدای عزوجل را پرسیدم که می فرماید: (فیهن خیرات حسان) فرمود: منظور از آن بانوان صالحه و با ایمان و معرفت است.

مؤلف: منطبق شدن آیه شریفه با در نظر داشتن سیاق آن، بر مورد این دو روایت ابهام دارد، و آنطور که باید انطباقش روشن نیست. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.parsine.com
3.www.ommolketab.ir